CZ Skorpion vz.61 i jego wersje

Czechosłowacka, a obecnie czeska broń palna, była już dawniej i jest obecnie bardzo popularna w świecie. Na tą popularność ma wpływ dobre jej wykonanie, umiarkowana cena zakupu i odpowiednio prowadzony marketing handlowy. Czechosłowacja pomimo, że była tak jak inne kraje tzw. demokracji ludowej w sowieckiej strefie wpływów, w pewnych kwestiach prowadziła własną politykę gospodarczą. Tą własna politykę gospodarczą, można było zauważyć też w konstruowaniu broni, jej produkcji i otwartości na rynki zachodnie. Przyjęto co prawda, narzucone przez Związek Radziecki kalibry do broni krótkiej i szturmowej stosowane w armiach Układu Warszawskiego, ale broń opracowano własną. Tak więc przyjęto nabój pistoletowy 7.62 x 25 TT, a później 9 x 18 Makarowa, lecz do uzbrojenia wprowadzono własne pistolety. W niejsce pistoletu Tokariewa (TT wzór 33) wprowadzono rodzimy CZ 52, a później zamiast pistoletu Makarowa, najlepszy w całym układzie warszawskim CZ 82. Podobnie było z karabinkami szturmowymi, nie kupiono licencji na automat Kalasznikowa, a na uzbrojenie armii wprowadzono wlasny Sa vz. 58, który zewnętrznie jest nieco podobny do AK 47, ale konstrukcyjnie całkiem odmienny. Co ciekawe, w odróżnieniu od sił porządkowych innych „demoludów”, czechosłowacka policja i służba bezpieczeństwa używała broni służbowej jak najbardziej niepoprawnej politycznie, bo dostosowanej do „zachodnich” nabojów 7.65 x 17 SR i 9 mm x 17 Browninga. Początkowo w służbie były pistolety CZ 50, a później CZ 70. Dopiero tuż przed upadkiem „strefy dobrobytu” do uzbrojenia sił porządkowych weszły pistolety CZ 82/83 na nabój 9x18 Makarowa i 9x17 Browninga.

Na przełomie lat 50 i 60-tych opracowano pistolet maszynowy Skorpion, który stal się swoistą wizytówką Czechosłowacji i zarazem pożądanym atrybutem nie tylko stróżów prawa … jak się niestety później okazało. Pod koniec lat 50-tych władze czechosłowackie zdecydowały o dozbrojeniu organów porządku publicznego i niektórych formacji wojskowych. Tym elementem dozbrojenia miał być pistolet maszynowy, który miał za zadanie wypełnić lukę uzbrojeniową pomiędzy pistoletem samopowtarzalnym, a karabinkiem szturmowym. Z uwagi na to, że odbiorcą pistoletu maszynowego miały być oprócz wojska również organa policyjne, a nabojów pistoletowych Makarowa wówczas w Czechosłowacji nie produkowano, uznano za zasadne aby  nowy PM zasilany był popularną amunicja policyjną 7.65 Browninga. Jest to nabój średniej mocy, ale w tamtym okresie uważano go za wystarczający do użytku w formacjach uzbrojonych. Zastosowanie tego naboju umożliwiło skonstruowanie niewielkiego, lekkiego, łatwego w strzelaniu i do tego szybkostrzelnego pistoletu maszynowego. Broń z założenia była przeznaczona dla służb policyjnych do działań ochronno-obronnych oraz dla żołnierzy, którzy z racji pełnionych funkcji nie musieli lub nie powinni posiadać przepisowej broni szturmowej. Konstruktorem nowej broni opatrzonej kryptonimem Skorpion był inżynier Miroslaw Rybar ze Zbrojovki Brno. Prace nad Skorpionem rozpoczęto w 1958 roku, a w 1959 wyprodukowano serię próbną Sa vz.59. Prototyp wykazał sporo braków i niedociągnięć technologicznych. Po wprowadzeniu kilku niewielkich zmian konstrukcyjnych w mechanizmach broni oraz kosmetycznych dotyczących profilu chwytu, umocowania kolby i wymianie przyrządów celowniczych, do produkcji seryjnej wdrożono Sa vz.61. Prawdopodobnie do Służb, poprawiony Skorpion trafił na przełomie 1962/1963 roku. Skorpion to w rzeczy samej nazwa nieoficjalna, ale ogólnie przyjęta i rozpowszechniona na całym świecie. Sa vz.61 to małogabarytowy pistolet maszynowy, wykonany ze stali z wyjątkiem drewnianych okładzin szkieletu chwytu. Jego długość z kolbą złożoną wynosi 270 mm, z kolbą rozłożoną 517 mm, a rozładowany waży 1280 gramów. Pistolet działa na zasadzie odrzutu zamka swobodnego. Zamek podparty jest dwiema sprężynami oporo powrotnymi, montowanymi podobnie jak w niemieckim Waltherze P38/P1.Skorpion strzela z zamka zamkniętego, ogniem pojedynczym i seryjnym. Przy ogniu seryjnym jego szybkostrzelność teoretyczna wynosi 850 strzałów na minutę. Wyposażony jest w mechanizm spustowo uderzeniowy kurkowy z kurkiem wewnętrznym. Lufa tradycyjnie gwintowana ma 115 mm długości, dostosowana jest do montażu tłumika dźwięku. W późniejszych wersjach Skorpiona, zasilanych czeskim wojskowym nabojem 9 x18 Makarowa (oznaczonym jako 9x18 vz.82), w lufach stosowano przewód poligonalny. Było to związane z większymi możliwościami energetycznymi pocisków z czeskiego naboju wojskowego i bardzo twardego materiału z którego te pociski wykonano (spiekany proszek stalowy). Lufa poligonalna charakteryzowała się większą żywotnością i odpornością na zniszczenie niż tradycyjne gwintowana. Po lewej stronie komory zamkowej tuż nad chwytem umieszczony jest trójpozycyjny przełącznik spełniający rolę bezpiecznika i przełącznika rodzaju ognia. Skorpion posiada składaną kolbę wykonaną z pręta. Kolbę składa się na górnej powierzchni komory zamkowej. Z broni można strzelać zarówno z kolbą rozłożoną jak i złożoną. Rączka przeładowania zamka umieszczona jest obustronnie na komorze zamkowej i podczas strzelania jest ruchoma. Okno wyrzutowe łusek znajduje się na górnej powierzchni komory zamkowej, łuski wyrzucane są z broni pionowo w górę. Na powierzchni komory zamkowej zamontowane są mechaniczne przyrządy celownicze muszka i celownik przerzutowy. Słupkowa muszka osadzona mimośrodowo i ma możliwość regulacji w obu płaszczyznach, jest obustronnie chroniona przez blaszaną osłoną przed uszkodzeniem. Przerzutowy celownik ze stałą szczerbinką posiada dwie nastawy na 75 i 150 metrów, jest również chroniona blaszaną osłoną. Linia celownicza ma 147 mm długości. Gniazdo magazynka umieszczone jest przed kabłąkiem spustu. Przycisk uwalniania blokady magazynka umieszczony jest tuż nad gniazdem magazynka po lewej stronie komory zamkowej. Pistolet zasilany jest z łukowych, metalowych magazynków dwurzędowych o pojemności 10-iu lub 20-tu nabojów. Po wystrzeleniu wszystkich nabojów z magazynka zamek zatrzymuje się w tylnym położeniu, po włożeniu pełnego magazynka, zamek samoczynnie powraca w przednie położenie, tym samym wprowadzając nabój do komory. Ze Skorpiona strzela się wręcz komfortowo, bezodrzutowo, energetycznie rachityczny nabój 7.65 i wga broni temu sprzyjają. Skorpion jest w miarę celny, ale należy podejść z rozsądkiem do możliwości tej broni i naboju. Według mojej subiektywnej opinii dystans do 25-iu metrów jest najbardziej odpowiedni, strzelanie na znacznie większe dystanse nie ma większego sensu, chyba że chodzi o tzw. zaporę ogniową. Skorpion przeznaczony jest z zasady do samoobrony, a nie walki ofensywnej, więc na dystansach obronnych spełni swoje zadanie. Sa vz.61 był produkowany z przerwami do 1993 roku. Sporo pracy w modyfikację czeskiego Pm-u włożył inż. Jiri Cermak, który po przedwczesnej śmierci Miroslawa Rybara tą broń technologicznie usprawniał i wprowadzał liczne modyfikacje. Poza podstawowym Sa vz.61 na nabój 7.65 mm Browninga (7.65x17 SR, .32 ACP) powstały inne wersje kalibrowe. ZB vz. 64 na nabój 9 mm Browninga (9x17, .380ACP), który zmodernizowano w późniejszych latach i produkowano jako model 83, ZB.vz.65 do czeskiego naboju 9 mm Makarowa (9x18 vz.82) produkowanego później jako model 82 i najmocniejszy z rodziny Skorpionów ZB vz.68 do naboju 9mm Para (9 x19 Parabellum) oznaczany później jako 9x19. W zasadzie pistolety poza kalibrem niewiele się między sobą różniły. Skorpiony na nabój 9x19 wyróżniały magazynki o prostej a nie łukowej budowie, dłuższa lufa (130 mm) oraz nieco większa długość i waga (305/595 mm i 2030 gramów). Wszystkie późniejsze modele Skorpiona miały okładziny chwytu wykonane z tworzywa sztucznego. Poza bronią maszynową wytwarzany był również pistolet samopowtarzalny CZ vz.91S w trzech wersjach kalibrowych, do nabojów 7.65 mm Br., 9 mm Br. i 9 mm Makarowa. W wersji samopowtarzalnej pistolet zasilany był z magazynków o różnej pojemności od 10-iu do 30-tu nabojów. Poza przekonstruowanym mechanizmem spustowym, uniemożliwiającym strzelanie seriami pistolet zewnętrznie nie różnił się od swoich samoczynnych braci. Przez lata produkcji Skorpion uległ nieznacznym modyfikacjom technologicznym (materiałowym). Miałem kiedyś możliwość dokładniej przyjrzeć się modelowi Sa.vz.61 , który większego zachwytu we mnie nie wzbudził. Kilka lat temu przy okazji zakupu broni u jednego z importerów CZUB, zapoznałem się z modelem 9x19, pistolet w pełnej taktycznej „szacie” z założonym kolimatorem OKO i wygodnym pasem nośnym (a raczej szelkami podkamiennymi) wyglądał bardzo ciekawie, ale strzelał tak sobie, żadna rewelacja. W porównaniu z naszym PM 98 wypadł… blado, w mojej subiektywnej ocenie oczywiście. Skorpiony w formacjach rządowych i wojskowych nie cieszyły się zbyt dużym uznaniem. Niestety, okazało się, że największą popularność zdobyły w dłoniach członków różnej maści i orientacji ugrupowań wywrotowych, a nawet terrorystycznych. Wyprodukowano sporo tej broni podobno ponad 200 tysięcy. Otwarta i „elastyczna” polityka w handlu bronią prowadzona przez rządy dawnej Czechosłowacji, umożliwiała dostęp do niej również organizacjom uważanym wszędzie w cywilizowanym świecie za skrajnie niebezpieczne. Tak więc Skorpion razem z izraelskim UZI stal się synonimem terroryzmu, chociaż twórcom i producentom tej broni nawet na myśl taka opcja przeznaczenia nie przyszła. Pistolety maszynowe Skorpion są w niewielkich ilościach obecne również w Polsce, używają ich koncesjonowane firmy ochroniarskie. Pistolety samopowtarzalne 91S były swego czasu również do kupienia w Polsce, ceny należały do bardzo atrakcyjnych. Można je jeszcze spotkać w sklepach, które prowadza sprzedaż komisową, ale tzw. „czarna lista”, która „rządzi” polskim rynkiem broni uniemożliwia jej rejestrację podobnie jak polskiego BRS-a. Skorpion jest ciekawym pistoletem maszynowym, ale należy pamiętać o tym, że powstał 50 lat temu, więc jest już konstrukcja zabytkową. W wersji podstawowej zasilany jest nabojem uważanym dzisiaj za bardzo slaby i niewystarczający w zastosowaniach policyjnych, o wojskowych nawet nie wspominam. Do ochrony osobistej dla cywila? … też nie jest dobrym wyborem. Jest zbyt ciężki, o skrytym noszeniu nawet nie ma co myśleć, lepszym wyborem będzie każda wersja Glock-a w kalibrze 9 mm Para. Posiadanie Skorpiona będzie zapewne dobrym wyborem dla strzelca – hobbysty i kolekcjonera zarazem. Co by nie mówić o tej broni, Skorpion jest pistoletem specyficznym, szczególnym  i sądzę, że z racji konstrukcji  ma swoje  miejsce w historii uzbrojenia. 

Zbyszek